Woza Uzokuzwa Mngane…


Indaba yethu yethiwa nguGOGO uBARBARA NKALA

INGANEKWANE

Inganekwane yethu yalamhla bangane imayelana loMvundla loMpisi; lomvuzo wokulingisela lokho umuntu angelaqiniso lakho. Kuthiwa kudaladla izinyamazana zisakhuluma, uMvundla wayesaziwa ngokuhlakanipha. Wayengusomaqidlana, uphunyuka bemphethe. Wayengakhathali kumbe ngumngane wakhe kumbe yisitha sakhe. Wayekhathalela usapho lwakwabo kuphela zwi. Zinengi izinyamazana ezazifisa ukuba ngumngane kaMvundla, zithanda amacebo akhe akhaliphileyo. Kodwa zazibuye zimcaphukele eseziqilile.  Pho uMpisi yena uMvundla wayevele emeyisa ngokuba ligwalandini lokuhlala egxoza indenda. Wayekuzonda khonalokho ukuthi uMpisi ugegelela izinto ezibuthakathaka, njalo abanengi babemzondela khonalokho ukuthi uthanda ukudla okubulewe zinyamazana ezinkulu ezinjengezilwane, nxa sezidle zasutha lapho ezijimbe khona. UMvundla wayezonda njalo umsindo wakhe ongani uyahleka kodwa kuluhleko okwakungani ngamalema abantu bethabele ukuyaloya. Abanye babesithi abantu abaloyayo vele bagada impisi ebusuku besiya loya. Futhi, wonke umuntu wayesithi abakoMpisi ngamagovu okucina. UMvundla wayemeyisa kakhulu uMpisi. Ngakho wayethe uMpisi atshiywe eceleni nxa izinyamazana ezithile zazilomhlangano wazo.

Umhlangano lowo wawungowokuthi zenzeni izinyamazana ukuze zithole amazambane ezaziwathanda kakhulu zonke. Kodwa abantu ababelima babegadela amasimu abo njalo betshaya babulale loba yiphi inyamazana eyayizama ukweba. Babeyidukluza ngamatshe loba bayithiye ngemijibila yabo. Izinyamazana zazizwile ukuthi kuviki eqalayo abantu babezabe bewathutha amazambane abo egqitshwe emasakeni lemigodleni bewasa emakhaya abo. Ngakho izinyamazana zahlangana ukuze zibone ukuba zingazuza njani eminye yaleyo migodla. Icebo elaphumayo laba yikuthi uMvundla kumele azilalise endleleni engani ufile. Wayezathathwa afakwe enqoleni lapho ayezabona icebo lokuthi akhuphe eminye imigodla enqoleni. Zonke izinyamazana ezazilapho zatshaya izandla ngecebo elihle kangako. Zenza konke lokho-nje, aziboni ukuthi uMpisi ucatshile eduze ulalele. Wasuka lapho esegxoza ngokuthaba ukuba laye uzalizama lelo cebo azizuzele amazambane.

Lakanye uMvundla wayalala endleleni yenqola ezitshaya ofileyo. Nampo abafana benqola ababili bebona umvundla endleleni bacabanga ukuthi sebethole isitshebo abangasiginqelanga. Omunye wabo wakudobha ngamadletshana akho amade wakuphosela enqoleni okungumvundla. Baqhubeka abafana behlezi enqoleni phambili, bemathisa obabhemi ngoba ilanga laselitshona. Yayigidizela inqola, abazange bambone umadletshana esethe khwatshu, ehamba ewisa imigodla yamazambane endleleni. Zazikhona izinyamazana ezazikade zicatshile ezixukwini, zilandela inqola. Babekhona oNdwangu, labazawabo oNkawu abawathanda kakhulu amazambane. Babekhona oNgulungundu laboMayelana, oFudu benanayila belandela, labonkakha betshetshezela. Lezinye njalo izinyamazana zeganga engingeke ngizibalise ngiziqede. Zalandela zidobha imigodla yonke uMvundla ayehamba eyigiqela phandle kwenqola. Yonke imigodla yamazambane zayayibuthelela lapho ezazizayabelana khona. Uthe esebona ukuthi abanikazi sebengananzelela, wabe etshopokela phansi laye uMvundla engena egangeni. Bamangala kakhulu sebefika kwabo abafana ukuthi uMvundla udliwe yini, bananzelela lokuba imigodla ayisekho yonke. Banwaya amakhanda bebuzana ukuthi kunga kwenzenjani. Zawadla zawakholisa amazambane izinyamazana, abakompisi bancitshwa.

UMpisi akumphathanga kuhle ukuthi abandlululwe kanjalo. Wathi:

“Bazakhawula, angithi lami ngibonile iqhinga abalenzileyo. Lami ngizamema abami abangane yikhona sizakholisa sibancitshe oMvundla labangane bakhe.”

Lakanye wahlala eqaphile uMpisi, wasebona nansiya inqola isiyathutha amazambane okucina. Wahle wayahlala eduzane lalapho uMvundla ababemdobhe khona. Lakanye uthe esizwa besiza abafana bebamathisa obabhemi, wahle wasondela endleleni wazilalisa njengalokhu ayebone uMvundla ekwenza. Otshayela obabhemi wabona nankuyana okuyinyamazana endleleni, wabe emisa obabhemi bakhe lenqola. Wamemeza umfowabo esithi, 

“Ye, wethu woza ungibonise!”

“Yini wethu?”

“Uyakhumbula mhla sifica inyamazana ilele endleleni, eyacina isintshontshela! Woza kesiyifundise isifundo engasoze isikhohlwe.”

Wahle wathi jiti phansi walizungeza igoda lakhe, lathweca emoyeni lehla lathi thwa-a, phezu kwempisi. Yazama ukuqinisela. Kodwa yezwa liphinda, isitshaywa langezigodo lamatshe, yathi, “Ngafa mina kababa!” Yavuka yathathela gesiqubu ingena ezixukwini isesaba ukuphinda ithwahlazwe ngegoda. Yezwa omunye wamajaha ememeza eyithuka esithi, “Hamba, mthakathi wezigodo! Selandini!”

Kanti kwenzakala konke lokho nje zikhona izinyamazana ezibukeleyo. Zamhleka uMpisi zaze zagiqika. ONkawu bona bamlandela betshopoka phezu kwengatsha zezihlahla besithi, “Yewu! Yewu-yewu! Bayikatsile inkalakatha!”

ONgulungundu labo babelandela emuva kukaMpisi owayezama ukuyacatsha bemhoza. Ukuhoza lokho kwezwiwa nguMvundla owayephuma emlindini wakhe. Laye waxhumana lezihamba zilandela uMpisi zimhleka. Wabaleka waze wathola isixuku azithi tshwati kuso ecatshela amehlo ezinyamazana. Waphuma sekuthe cwaka. Kusukela mhlalokho, kabonwabonwa emini uMpisi. Wande ukuphuma sekuhlwile ukuze angahlekwa ngezinye izinyamazana.

Awu bangane bakaGogo, siyabona ukuthi uMpisi wadla ubuthutha bakhe. Phela bangane, akumelanga liphongulingisela abanye lingayazi injongo yabo lamacebo abo. Lingacina litshaywa kubi njalo liyangeke kakhulu. Bokhekhe, sehlukana lapha lamhlanje. Sesizahlangana kuviki elizayo. Ovalelisayo yimi olithanda kakhulukazi uGogo Barbara Nkala.