IZAGA

Isaga esithi, ‘Indlela ibuzwa kwabaphambili’ yisaga esitsho ukuthi, umuntu ubuza kwabadala kulaye abalolwazi ukuthi enzeni ukuphumelela empilweni. Kudala kusaphilwa impilo yemakhaya lapho okwakulezindlela ezinkulu kunye lezindledlana, abantu babehamba imimmango emide ngenyawo. Loba umuntu esiyakhatshana kakhulu wayehamba ebuza, alayelwe, akhasabule, abuye abuze ukuze athathe kuhle ukuthi usendleleni eqondileyo, aze ayefika lapho aya khona. Abalayelayo babengalayela bathi, “Tsholobela ngayonale indlela uze uyefika ezitolo zakoZimbece”. Abuze-ke lapho ukuthi aphume ngayiphi indlela esesiya kozimbecana. Phela olomlomo kalahleki. Kungoba esebenzisa umlomo wakhe ukuhamba ebuza ukuze alayelwe lapho aya khona. Yebo kambe, bakhona ababengakulayela bakulahle, kodwa nxa ubuza abakhulileyo, abayazi kuhle leyo ndawo, akungezake kwenzakale ukuba ulahleke.

Lalamhlalokhu abantu bavamile ukubuza indlela ukuze balayelwe kuhle ngabantu abahlala kuleyo ndawo ukuze bayefika lapho abayakhona. Yikho-ke isaga lesi esithi ‘indlela ibuzwa kwabaphambili’ sande ukusetshenziswa kuloyiswa njalo kuxwayiswa ikakhulu abantu abatsha ukubana umuntu angaze amane agagamele ulutho angaluzwisisiyo, loba abhudlukele esizibeni engaqalanga wabuzisisa ngaso, funa sifuye ingwenya. Umuntu ohlakaniphileyo uqala abuze kwabaziyo ngalokho afisa ukuthi akwenze. Asithi umuntu omutsha uphiwe imali nguyisekazi ukuze adinge ibhayisikili angaligada esiya esikolo esikhatshana. Akumelanga ahle ayengena ezitolo athenge loba yiliphi nje ibhayisikili. Kumele abuze kwabaziyo asebake bahamba kuleyo ndawo ukuthi ngelinjani ibhayisikili eliqinileyo elintsheleleza kuhle emmangweni lowo. Laye-ke abesethenga untshelelezane oqinileyo ongatshoveka lula kuleyo ndawo. Yikuhlakanipha ke lokho. Nxa ungaphonguthenga nje ibhayisikili elingaqinanga elenziwele ukuhamba ngalo mhlawumbe ezindleleni ezilethara kuphela, beselisifa insuku zingengaki, ungadana ngamandla nxa omunye esekutshela ukuba wasuka wenza iwala. Aluba waqala wabuzisisa ngoba indlela ibuzwa kwabaphambili. 

Abanye njalo babathi, ‘Inyathi ibuzwa kwabaphambili.’ Kutsho into yinye, ngoba ungangena indlela eguswini ungabuzanga kwabaziyo asebephile kuleyondawo okwesikhathi eside, ungaqabuka uzithela phakathi kwendawo elenyathi, isilo esingaba yingozi enkulu kuwe. Kwesinye isikhathi ijaha elifuna ukuthatha lingakhanya liphongubhudlukela nje entombini engathandwa ngabakibo ngenxa yokuthile abakunanzelelayo, lingezwa omunye esesithi, “Yeyi ndoda, ake ume ukuphitsheka ngomuntu wakho lowo. Awuboni ukuthi nguwe wedwa okhanya uthokoza ngaye? Inyathi ibuzwa kwabaphambili mfowethu.” Limqotho. Indlela loba Inyathi ibuzwa kwabaphambili.

Barbara Nkala