Kungabe kungasavamanga kulez’ insuku ukuzwa umuntu esebenzisa amagama athi ‘isala kutshelwa’ kumbe ‘umopho’, kodwa isaga esithi ‘Isala kutshelwa sibona ngomopho’ ngesinye sezaga ezivamileyo koMthwakazi, njalo esingaphelelwa ngumhluzi. Usizwa sisetshenziswa ngabadala, intsha hawu lasibi senjetshane. ‘Isala kutshelwa’ ngumuntu olenkani ongafuni kuqondiswa. ‘Umopho’ ligazi. Ngezinye indlela kumbe ngolimi lwanamuhla singathi ongalaleliyo ubona ngegazi. Kusitsho ukubana ongakhuzekiyo entweni embi ayenzayo ubona ngomvuzo wokwehlelwa ngokubi.
         Isaga lesi sivame ukusetshenziswa ngabadala lapho belimukisa, bebonisa, bexwayisa loba sebegcizelela emazwini abo ngemva kwesehlakalo esithile esehlele omutsha, ikanti bebemlimukisa, kodwa akaze walalela.
           Akesikhangeleni izibonelo nxa sisizwa omdala esithi, “Mntanami, xwaya emacansini ngoba uzathwala okubi kumbe ubambe imikhuhlane.” Lowo olimukiswayo angamane akutshaye indiva lokho, aphinde njalo omdala ukuxwayisa. Uya asisebenzise lesisaga esithi,
         “Ngikuxwayisile mntanami, kodwa wangalaleli. Ezami sengizigezile. Kodwa yazi ukuthi isala ukutshelwa sibona ngomopho.” Kube sekusithi lanxa sekumehlele okubi oxwayiswayo, omakhelwane bathi,
          “Wakhuzwa sibili uZodwa wangalaleli. Bheka manje sezithwele, kamazi loyise womntwana. Ngeqiniso isala kutshelwa sibona ngomopho.”
Intsha yangalezi insuku ayisalaleli. Lokuzilayo ayisakuboni. Yonke into ifaka impilo yayo engcupheni siyidlalisa samadlwane. Uthola sebenatha utshwala umuntu efunda esikolo. Sebebhema igwayi lezidakamizwa bazifutha ngazo. Ukuya emacansini bakutshaya indiva, obe kuyinto ezilayo endulo. Zonke lezi izinto lokunye esesathatheka ngakho njengentsha kusihugela engcupheni engela mkhawulo. Kodwa njengoba besitsho abadala ukuthi inyathi ibuzwa kwabaphambili, bayasixwayisa kodwa sephulela izigodo endlebeni. Mntomtsha, ngeqiniso xwaya. Limuka, ucebiseke ngoba isala kutshelwa sibona ngomopho.
Sanelisiwe Ncube