Ngibhala ngiphakathi kokukhulu ukudana lokudangala ngokwehla kwenani labafundi
abenza izifundo zendimi emayunivesithi lemakolitshini okufundela ukuba
ngotitshala. Lokhu kwengezwa yikuthi kwenzeka ngesikhathi njengesizw
sesilesisekelo sombuso selizwe esilosigaba 6 ogxile odabeni lwendimi. Ukuba
lesisekelo sombuso selizwe esilesigaba esimiselwe ukukhuthaza ngokusetshenziswa
lokuthuthukiswa kwendimi zakuleli kulinyathelo elihle kakhulu ngoba isisekelo
sombuso selizwe singumthetho ophezu kwayo yonke imithetho elizweni.

Izethulo zikasigaba 6 wesisekelo sombuso selizwe ziveza sobala ukudingeka
okuzwayo kokuthi ilizwe lifake imali lokukhuthalela ukuthi kube labantu abanengi
abafundela indimi zakuleli ukuze kufezwe izethulo zesisekelo zombuso. Okokuqala,
usigaba 6 (3) (b) wesisekelo sombuso selizwe ukubeka sobala ukuthi uhulumende
lengatsha zesizwe zonke kumazinga onke kumele zihloniphe njalo zinanzelele indimi
izizalwane ezifuna ukutholiswa ngazo uncedo lolwazi. Lokhu kutsho ukuthi kudingeka
okuzwayo ukuthi kulolwe lokufundiswa abahumutshi (translators), abatoliki
(interpreters) labahleli (editors) bendimi zonke ezilitshumi lasithupha ezihlonitshwa
kuleli. Laba ngabazaphathisa ukufezwa kwezethulo zikasigaba 6 (3) (b). Lokhu kutsho
ukuthi ingatsha ezifana lenkundla zomthethwandaba, iPhalamende, imisakazo,
izikolo, inkamba zamapholisa, amajele, izibhedlela lezinye ingatsha zikahulumende
kuzamele zibe lengatsha ezilalezi ingcwethi ukuze kufezwe izethulo zesisekelo
sombuso lokuthi izizalwane zikholise njalo zifeze amalungelo azo sikhangelane lalezi
ingatsha zikahulumende.

Phezu kwalezi ingcwethi, lokhu kutsho njalo ukuthi kumele kufundiswe ngobunengi
ingcwethi ezihlela izichazamazwi (lexicographers) lezibumba amabala
(terminologists/terminographers). Ukuze indimi zakuleli zisetshenziswe kalula
ezigabeni ezehlukeneyo zokusebenza kwesizwe. Kuzadingeka ukuthi kube
lezichazamazwi ezinhlobonhlobo kanye lokuthi kubunjwe lokuhlela amabala loba
amagama amatsha ukuze kube lula ukuthi indimi zakuleli zisetshenziswe iloba
kusiphi isigaba sempilo. Usigaba 6 (4) ukubeka sobala ukuthi isizwe/uhulumende
ulomlandu wokudala umumo ozaphathisa ukuthi indimi lezi zisetshenziswe njalo
zithuthukiswe. Lokhu ngokwakho kutsho ukuthi kudingeka ingcwethi ezinengi
zezindimi ezizaphathisa ukufeza izethulo zikasigaba 6 wesisekelo sombuso. Konke

lokhu kuveza sobala ukuthi manengi amathuba emisebenzi lawokuzidalela
imisebenzi kulabo abakhetha ukufundela indimi zakuleli.
Ngiphetha, ngifisa ukuthi ngethule esinye isizatho esimqoka sokuqakatheka kokuthi
sifundele indimi zakuleli. Ulimi lulilungelo lomuntu elimqoka njalo eliyisisekelo
lendlela emqoka yokuthi umuntu akholise njalo afeze amalungelo akhe amqoka
afana lelungelo lokufinyelela imfundo, uncedo lwezempilakahle, ulwazi, lelungelo
lokufinyelela ukulunga ngokomthetho. Kunzima ukukholisa amalungelo la nxa
umuntu engelayo imvumo yokuthi awakholise esebenzisa ulimi lwakhe. Ngizakwelula
njalo ngicacise kwengizakwethula ngethuba elizayo ngalolu udaba lokuthi ulimi
lulilungelo elimqoka njalo eliphathisa ukuthi sifeze lokukholisa phose onke
amalungelo ethulwe esisekwelweni sombuso selizwe. Ngizabuye ngiveze eminye
imisebenzi ongayenza nxa ungafundela indimi zakuleli.


UDr Eventhough Ndlovu ngu ‘Senior Lecturer kuDepartment of Languages, Literature and Culture’ eNyuvesithi yeZimbabwe.