Sesihlangene kuliviki lapho esiphethe khona udaba lokuthi kumele ubethule njani abalingiswa ababumba njalo bavuthise indaba yakho. Ngizakwabelana lani amaqhinga amqoka okumele umlobi azindle ngawo nxa ecabanga ngabalingiswa bakhe.

  1. Okokuqala, kumele kube lomlingiswa omqoka onguye ovuthisa indaba yogwalo, okunguye indaba engaye sibisibili. Nguye lo mhlawumbe esizwelana laye; esihleka laye, sikhale laye. Nguye esiyabe sifisa ukubona ukuthi imigoqo ephambi kwakhe uzayidiliza njani.

  2. Okwesibili, kungaba labanye abalingiswa abasekela indikimba yendaba, abaphathisa ukuyiphehla lokuyivuthisa. Abalingiswa laba basekela umlingiswa omqoka njalo injongo yabo ngeyokuthi baphathise, baqhube ukwenzakala kwezehlakalo, babuye bavuthise indaba.

  3. Okwesithathu, bona ukuthi bonke abalingiswa bakho bayakholakala, bammela abantu abaphilayo, esingababona, esake sababona njalo sezwa ngabo. Akube ngabantu esingathi ngelihlo lengqondo nguzibani lo sibili! Akube ngabalingiswa obakhela kuzehlakalo zempilo. Asibabone bekhula, beguquka, ngoba kakho umuntu owala efana nje. Asibezwe bekhuluma, sithi ye, yikho ukwenza kwabantu abafana laye, bakhuluma kanje, benza kanje.

  4. Ababe lamabizo abalingiswa. Ungananzelela abalobi bakuqala bemibhalo yesiNdebele, babewuqhelile umkhuba wokwetha abalingiswa amabizo avele achaye sobala isimo lesimilo sabo. Babesetha amabizo akhulumayo afana laboMlahlwa, oMephi, oSolakele, oNyembezi, oNkanyiso, oMzondiwa, oPhetheni. Amabizo la ayakhuluma ngoba ahle enze obala ugwalo azi ukuthi umlingiswa lo udume ngani njalo ulesimilo esinjani kuzaphetha njani ngaye. Sekulenguquko khathesi ngoba abantu bananzelela ukuthi amabizo la aphange ayichaye indaba uhle wazi ukuthi izaphetha njani.

    Limuka ukuthi abalingiswa bakho bangabi banengi kakhulu okusuka kwenze kubenzima ukuthi obala ugwalo ababambe ngekhanda acine engayilandeli kuhle indaba, isuke iphithikane ingalandeleki nje. Khumbula ukuthi ekucubunguleni ugwalo kumele umfundi azi abalingiswa ngekhanda. Ngakho-ke, ababe linani eliyilo elibambekayo ngekhanda.


Asihlangane kuviki ezayo mlobi, lapho engizaphatha khona udaba lokuthi uwulolonga njani umsebenzi wakho uwulungiselela ukuthi uwuphe lowo ozawudinda.

Umlobi nguDr Eventhough Ndlovu ongumbalisi lomkhulu weDepartment of African Languages and Literature e-University yeZimbabwe.