Sesihlangane kuliviki lapho ebengithembise khona ukuthi sizaphatha udaba lokuthi uwulolonga njani umsebenzi wakho uwulungiselela ukuthi uye kozawudinda loba kubahleli bezingwalo.    

   Okokuqala engifisa ukuthi ngikudlulise yilokhu:

  1. Kuqakathekile ukuthi ngemva kwakho konke, usubhale waqeda wasuthiseka ngendaba yakho ebumba ugwalo lwakho, wulolonge umsebenzi wakho ucoleke. Izikhathi ezinengi abalobi abaziphi isikhathi sokuthi balolonge umsebenzi wabo. Lokhu kusuka kuwone ngendlela emangalisayo ngoba kufana nje xathu lokuphakululela abantu inkobe ezilumelayo. Lanxa bezithanda kangakanani, zibakhanga ngoqhatshi olumnandi, ukulumela kwazo kuvele kuthundubeze ukuzithanda kwabo kunyampise inhliziyo zabo. Kwenza bangazithakazeleli lezo nkobe ngoba zingadleki. Unjalo-ke lomsebenzi ongalolongwanga. Usuke ungasaluzwa uluvu lodaba logwalo ngenxa yokuthi luyingxabangxoza nje.  
  2. Ukulolonga umsebenzi lokhu ungakwenza wena ngokwakho, loba ucele omunye umuntu ukuthi akubalele, loba ucele abantu abalekhono lokuhlela izingwalo bakuhlelele kahle. 
  3.  Kuyimvama ukuthi kungasuthisi ukuthi uphelele ekuzilolongeleni ugwalo lwakho wena wedwa, ngoba nxa kunguwe umlobi, usuke ungawanzeleli amaphutha akho. Yikho phela besithi iqaqa kalizizwa ukunuka. Amehlo akho lengqondo yakho, kusuka nje abale lokungekho kube sengathi kukhona. Ngakho-ke, kuqakathekile ukuthi udinge omunye umuntu loba ababili ukuthi bakukhangelele umsebenzi wakho. 
  4. Kumqoka njalo ukuthi ubale okulotshiweyo usemtshineni, uphinde ubale kusephepheni, ngoba kuyenzeka ukuthi amehlo lengqondo kukuyenge ungaphelela ekubaleni ngendlela eyodwa, ikakhulu nxa ube ukade ubalela emtshineni. 
  5. Nanku okunye okumqoka okumele ukukhangelisise nxa usulolonga umsebenzi wakho. Khangela ulimi olusebenzisileyo. Hlolisisa ukuthi usebenzise isiNdebele esiyiso, akulakukiliza, awenzanga amaphutha, awusebenzisanga ulimi olungafanelanga, olungabe luhlambaza njalo lungasikubhala okuqondileyo kwesiNdebele. Luyahlabusa yini ulimi lwakho? Luyakuphathisa yini ukuyivuthisa indaba yakho? Luyibeka sobala yini? Lwenza indaba yakho ilandeleke kuhle na? 
  6. Khangela njalo ukuthi abalingiswa bakho ubethule kuhle. Ungasuki ubahlanganise kucine kungasacaci ukuthi indaba ihamba njani. 
  7. Bona njalo ukuthi okumele kubhalwe ngendlela efananayo kuyahambelana kulo lonke ugwalo. Kwenza indaba ihleleke kuhle umlobi angaze athi, “Hawu, kanti lapha-ke! 
  8. Bona ukuthi indaba yakho ivuthiwe njalo iphekeke kuhle okukuthi akukho okungona ubumnandi bayo. Akumelanga iphonguphelela emoyeni, basale ababalayo bezibuza ukuthi kanti pho? 
  9. Bona ukuthi nxa usufika kubanga lokuthi ususenza isinqumo sokulwethula kwabazaludinda loba kubahleli, wena ngokwakho, labanye abakusizayo ngokuthi yindaba elomnkantsho, lonke nje lisuthiseke ngendlela olumise ngayo. Akungabikho ozasola ngokulolongeka kwalo ugwalo. Iphutha lokungalolongeki komsebenzi wakho lenza abazaludinda labahleli babone engathi awukhathali nje ngokwenzayo. Esikhathini abanye bavele nje balubuyisele kuwe nxa bangavele babone ukuthi alulolongekanga. Kubanzima lokuthi balukhangelele kwelakusasa ngoba basuka bakubone njengomuntu ongelathando lalokho okwenzayo.

Sesifike emaphethelweni esigaba sakuqala sokwabelana amasu abalobi bemibhalo yokuzibumbela sikhangele ikakhulu amanoveli. Asihlangane kwelizayo sisabelana amasu amqoka ngokuloba inkondlo.

Umlobi nguDr Eventhough Ndlovu ongumbalisi lomkhulu weDepartment of African Languages and Literature e-University yeZimbabwe.