Zazisehla, zigeleza sezingumhlangano lapha esilevini sami inyembezi. Wena osowake wabona impophoma zeVitoli ungafakaza ngcono. Ukukhangela isidumbu somuntu engimthandayo sithe dandalazi laphaya, kwangenza ngayiqalekisa ngamandla iCovid-19. Kwathi kangicuphe induku kodwa kwakungasela manceda, selidume ledlula kanti vele akula mthandazo ngemva kokufa. Achithekileyo, awasabutheki.

“Yesula inyembezi mntanami, usitshele le ekutshilayo. Ngiyathembisa ukuthi sizakubangula ameva la akuhlabileyo, sikwephule emalahleni ophakathi kwawo,” kwakungomunye wabomama laba abe-Social Welfare.  Sahle sathi gidi isibindi kimi, ngayilanda injalo indaba yami.

Ibizo lami nginguLubelihle Dube. Ngikubanga lesithathu emfundweni yaphezulu. Inkinga yami yaqala mhla umkhuhlane weCovid-19 uqala. Ngitsho phela ngesikhathi uqala umkhuhlane, ubaba wahle waphuma ngesamagundwane lapho ayesebenza khona eBotswana. Ngoba uMongameli waseBotswana wayesevala umngcele okwenyanga eziyisithupha, ubaba wabona kungcono ukuzodubeka eseZimbabwe. Ekufikeni kwakhe bajabulelana kakhulu lomama. Kuthe sekudlule inyanga ezimbili ubaba ekhona, ubudlelwano bakhe lomama baqala ukuba duma njengamahewu angabilanga. Ngiyakhumbula umama waze wabuza ubaba wathi,

“Kanti sekaLuba, kungani ungasangiphi isikhathi? Uhlezi ungipha ihlombe eliqandayo.”

“Qala uzikhangele esibukweni nakaLuba. Utsho ukuthi awuboni ukuthi ulivutshevutshe? Abanye abafazi ba…”

“Nansi ingulube inginonela batayi! Khona ungibona lamuhla ukuthi nginje?” equma ubaba ulimi.

“Ha-ha-ha, usunginukela mfazazana,” efuqa umama esiyatshayeka kubi ngesiphundu.

Umama waqhinqa esempisi. Ngangiqala ngqa ukubona kuthunqa intuthu laph’ ekhaya. Umama ngokuthukuthela wayalala kobabakazi. Kuthe phakathi kwamabili ngisidla ubuthongo, ngezwa sekulomuntu ongibambabambayo. Ngathi ngisithi mehlo suka, ngabona ngubaba. 

“Shhh, thula zwi! Konke esizakwenza lapha ngokwethu sobabili njalo yimfa layo. Ngizovula indlela mntanami. Ungakutsheli okunyoko uyezwa?” 

Ngazama ukuphunyuka kodwa kwanhlanga zimuka lomoya ngoba wangibandezela ethaleni engidlwengula ubaba. Ngazama ukuhlaba umkhosi kwafana lokuthela amanzi emhlaneni wedada ngoba ilizwi lahle lalela kulwangeni. Angikaze ngizwe ubuhlungu obudlula lobuyana empilweni yami selokhe ngathetshulwa yingwe. Wephulela izinti endlebeni ubaba ngimtshela ukuthi uyangilimaza. Angizange ngiyithi vu kumama ngoba ethembise ukuthi uzabulala umama. Kusukela mhlalokho ubaba wayesemhlukuluza ngamandla umama. Lemali ayithola emsikeni umama, ubaba wayeyithatha yonke esiyathenga ngayo amanzi amponjwana. Angadakwa wayetshaya umama ngoba wayesenathela endlini esesaba amasotsha abhodabhodayo. Ukungidlwengula kwaba yinsakavukela umchilo wesidwaba njengoba ingaqhoba ithambo iyajwayela. Umama wayenganuki santungwana ngoba ubaba wayengidlwengula nxa ephumile. Langathize umama wananzelela ukuthi kukhona okusina kujeqeza njalo kukhona osekusidla amantshontsho emsamo.  Njengenjayelo, ubaba esegila umkhuba wakhe umama wamkhanda. 

“SekaLuba, udlwengula umntanakho?” 

Weqa ubaba, phela laselimtshonele kusemini.

“Ngiphendula.” 

“Utsho inkawu le? Angila mntwana onje mina. Ngitshona ngikutshela ukuthi uhambise idoti le kibo.” 

Amazwi kababa ayigwaza inhliziyo yami. Yebo ngangiyinkawu, kodwa ukumuzwa esitsho njalo kwahle kwenza kwabamadolo embuzi ukuthi ungidlwengula ngoba engangithandi.

“Ukuswela isikhumba akutsho ukuthi kasigazi lakho leli, angikaze ngifebe mina. Awula mvumo yokumdlwengula ngoba eyinkawu. Sengisiya emapholiseni,” evula umnyango umama kanti sezithezele olulenkume. 

“Akuphenduke uyangaphi?” Emdonsa ngengalo, qede wamthela imvubu. “Ukuvele utshele amapholisa ngizakubonisa isibhono sentwala. Ungizwa ngendaba njengomtshado waboyihlomkhulu ngiyakubona. Kade ngathula abantu besithi ezalelwe esibayeni ngeyakho. Ingcekeza le ayisiyo yami, yikho sengiyenza umfazi. Angithi wena sungangediramu.” 

 

 Sasesiphila ngenyembezi lomama, ngapha sifela ngaphakathi okwebutho likaTshaka. Wayengekho esingamncweba indlebe ngobunzima esasiphakathi kwabo, njalo le‘lockdown’ yayisenza abantu batshone besezindlini. Ubaba yena wayesetshiya esikhiyele endlini funa siye emapholiseni. 

“Luba mntanami, ngiyaxolisa ukwehluleka ukukuvikela kuyihlo. Ngangingazi ukuthi uyinyamazana enje phela mina ngangizibonela imvu yomuntu kanti uyimpisi ephangayo. ICovid-19 ingitshengisile ukuthi uyihlo yisilo. Ngcono ngizifele.”

“Kodwa mama, ngubaba wami yenalo ongidlwengulayo?”

“Nguye sibili. Okungizwisa ubuhlungu yikuthi mhlawumbe sekwenze wakhulelwa, njalo mhlwawumbe sekuninde nge…” angabe esaliqeda ngoba eseqhinqa esikaNandi umama.

Ngagalula emfuleni wezinyembezi, kodwa ngakubona ukuthi umntwana ongakhaliyo ufela embelekweni. Kwasokumele ngihlome, ngihlasele. Ngisindise impilo yami lekamama. Ubaba uthe edakiwe ngamtshontshela umakhalekhukhwini, ngafonela iChildline. Ngokuphazima kweso basebebuyile, ubaba wahle wafakwa amasongo kasigonyela. Ngagijima ngisiya emkulwini ukuyabikela umama indaba ezimnandi.

“Mama! Mama lo! Sesithole inkululeko,” yimi lo ngizama ukuvusa umama. Kwafana lotshaya idwala ngempama, ngoba eselele ubuthongo obungavukwayo. Phela wayelele echibini legazi kwazise wayethethe ingqamu wazigwaza.   

Yibo lobu ubuhlungu engibulethelwe yiCovid-19. Ngizahlala ngiyiqalekisa ngoba udonsi lwayo luyangifuthela. Ngeke ngisambona umama. Angisoze ngibe ngisaya esikolo, ngoba sengizaba losane lami ngilusane, njalo ngihlolwa ngitshelwe ukuba sengilegcikwane le-HIV.

Primrose Dube +263 715 772 281