Mntomtsha, imfundo yisibane njalo iligugu kuye wonke ofisa ukuphumelela empilweni. Isikhathi esinengi nxa kukhulunywa ngemfundo kwabatsha inengi lisuka linakane utitshala esikolo. Yebo kambe, itholakala khona sibili imfundo, kodwa hatshi lapho kuphela.
                Inengi lentsha liswela ithuba lokuya esikolo kulezinsuku. Imbangela kungumumo welizwe wona omi manzonzo, ongancwebekiyo. Kuthi ixukwana elilitholayo lelothuba limane lizithole seliphendlana lemilotha kungelanto ecacayo eliyenzayo lisehluleka ukuthola imisebenzi ngenxa yesimo somnotho welizwe. Umumo lo ufuna intsha evusileyo elomqondo obukhali, hatshi ngokwemfundo zwi kodwa langezindlela zokuziphilisa kuleli elibuthundu elihaqaza omutsha aswele lokuthi athwebuze aqalisela ngaphi. Ukuhlala nje ulinde ukuntshintsha komumo kuyibuwula. Umuntu omutsha uyaxwayiswa ukuba asukume phezu kwezandla. Nanzi izeluleko zemisebenzi ongaphatheka ngayo lamuhla.

  1. Mntomtsha, qala ibhizimusi. Yebo kambe, sidla imbuya ngoluthi, kodwa kunjalo nje abantu bayathenga njalo abanye bayathengisa. Kuyinhlakanipho Mntomtsha ukwakha icebo lokuqala ibhizimusi. Lokhu kungenziwa yiloba ngubani. Olesandla esifitshane angadinga usizo kumaNGO (Inhlanganiso ezizimele zodwa). KulamaNGO aphathisa intsha efisa ukusungula amabhizimisi kodwa izandla zizimfitshane kwele-Afrika. Buzisisa ngalezo zinhlanganiso loba usithinte ngapha sikulayele ngezinye. Mntomtsha, Ungaba lenhlanhla ufinyelele lezinhlanganiso zikusize ngemali lokunye okokusekela lokusungula ibhizimusi.
  2. Manengi amacebo amabhizimisi ongawenza Mntomtsha. Ungafuya inkukhu zokuthengisa, loba inhlanzi, kumbe ulime izilimo zesivande. Kungavuma uyavuna uthengise uthole imali yokuziphilisa. Kulamaprojekthi kwelakithi asekela abatsha abalesifiso sokuqeqetsha kulawo mabhizimisi lokuzithuthukisa. La ngamaprojekthi ahlose ukuthuthukisa abatsha abalesifiso sokusungula amabhizimusi kumaprojekthi lawo. Ungasithinta sabelane lawe amanye awo.
  3. Omunye angabe elesifiso sokuwoda okuthile. Kungaba zimpahla loba ukudla lapho okutshiphe khona. Ube ususiyathengisa lapho okulentengo ethe xaxa khona. Ungayawoda emafemini lapho okuthengiswa khona ngemali yokuwoda, istock price; kumbe uyewoda phandle kwelizwe lapho izinto ezincwebeka khona uzethengisela abasendaweni yakho ngentengo ephezulu.
  4. Okunye njalo ongakwenza yikugijigijima usiza labo abangenelisiyo, bona bakuhlawule ngalowo msebenzi. Bathi yikuba yi-‘runner’ kulezi insuku.
  5. Okunye Mntomtsha yikudobhadobha izinto ezifanana lamagabha lezimbodlela lokunye okunjalo okuthengisekayo ukuze kuyegaywa kusetshenziswe katsha (recycling).
  6. Mntomtsha, ungasebenzisa izipho zakho oziphiwe nguMdali ukuze uziphilise. Mhlawumbe ulesipho sokupheka loba esokweluka inwele, loba esokuthunga impahla lokweluka lamajesi. Lezi izipho ungazihlomisa wena Mntomtsha ngokuyaqeqesha esikolo. Kuthi nxa usuyingcitshi usebenzise ubungcitshi bakho kulokho ekusizeni uzulu, uhlawulisa imali ethile. Ngaleyo indlela ungaziphilisa Mntomtsha elizweni elimi manzonzo.

Zinengi isibili izindlela ongaziphilisa ngazo Mntomtsha, inqobo ungakhethi. Zama, ukhuthale ukuze uvikane lemigoqo le ethwelwe ngumfula wosizi ogeleza kuleli. Kudinga nje ukukhalipha lokuzimisela komutsha. Ukufunda akupheli Mntomtsha. Qhubeka uqeqetshe kabanzi, uphumelele.
             Asihlangane njalo kwelizayo Mntomtsha.
Sanelisiwe Ncube