UBUNTU

Zinengi izinto ezibonisa ukuba ngumuntu olobuntu ngokutshengisa ukuqoqeka kunye lokuhlanzeka. Kudala sisakhula, abadala babevame ukukhuza nxa umuntu ekhuluma esidla. Wawungezwa umama loba ugogo ekhalima esithi, “Ulemilomo emingaki wena?” Babekhuza ukuthi umuntu athi esidla ngapha ephethe epepetsha. Mhlawumbe babesenzela ukuthi umntwana angahitshwa loba akhanywe yikudla; kumbe njalo ukuthi kumele adle kuqala angamotshi isikhathi elawula. Kodwa okunye okuqakathekileyo yikuthi kwakufundisa umuntu ukuthi angahlafuni umlomo ungavalwanga ugcwele ukudla. Nxa ukhuluma ulokudla emlonyeni, kuvele nje kwenyanyeke, njalo okuhlafunayo kungachaphakela kwabanye uphethe uhlafuna. Kubi lokho. Ubuntu buthi umuntu kahlafune umlomo uvaliwe. Yimfundiso efanele ifundiswe abantwana besesebancane. Isigogo sigoqwa sisemanzi phela. Nxa umuntu esekhulile, kunzima ukumfundisa ukuthi ahlafune evale umlomo. Lokho kubi, kuyenyanyisa njalo kuyayangisa phakathi kwabanye abantu.

Nxa umuntu evuka ekuseni, kuqakathekile ukuba ageze njalo axubhe lamazinyo. Abanye bavuka bekleze impisi, kulemijulujulu emhlophe eyokugxoza ebusuku. Akukhangeleki, kuyenyanyeka. Kumele umuntu ageze engakabonwa ngabantu abanengi. Lamuhla zikhona izixubho zamazinyo lemithi yazo. Kudala emakhaya sasisebenzisa izigojwana zomtshekisane, kwesinye isikhathi lempande zawo ezibabayo. Ayemhlophe nke amazinyo lemilomo inganuki. Kubi ukuthi umuntu ehleka kubonakale izitshwala lemibhida emazinyweni. Akubukeki lokho. Ubuntu bumele ukuqoqeka lokuhlanzeka phakathi kwabanye.

Ukugeza njalonje kukhupha ubuthuku lobhici emehlweni, amafinyela emakhaleni, lezikhothokhotho endlebeni. Zonke lezi yizinto ezingakhangelekiyo. Umuntu oba phakathi kwabanye engagezanga utshengisa ukuba livila elikhulu letshapha elibi. Abukho ubuntu ekubeni livila loba itshapha. Kunjalonje, bakhona abathanda ukugubha amakhala ngeminwe! Wuu, kuyatshokozisa lokho. Iminwe yiyo ebamba ukudla phela, ixhawule labanye abantu. Ngubani ofisa ukuthintwa yizandla ezileminwe egubhana lamakhala? Thola iphepha elibuthakathaka, ithishu, loba ilembu lokufinyela, njalo usudukele eceleni, loba ukhangele eceleni ufinya loba ukwehlela uvale umlomo. Ezindleleni lapha, ngenxa yobutshapha babanye, uyathola nje umuntu elaxazele ihiqa lamafinyela akhe endleleni, loba uthole ihiqa lesikhwehlela lihahazelwe endleleni, loba amathe ekhafulelwe endleleni. Kubi konke lokhu, abukho ubuntu kukhu.

Asibeni ngabantu abalobuntu ngokuqoqeka lokuhlanzeka okubalisiweyo. Sizaqhubeka njalo ngakho ukuhlanzeka lokuqoqeka okukhomba ukuba lobuntu emphakathini.

Gogo Barbara Nkala