Njengoba ngangithembisile kuviki edluleyo, lamuhla ngifisa ukujula ekuvezeni ukuthi iyini imisebenzi yabalobi bemibhalo yokuzibumbela.


Nxa imibhalo yokuzibumbela icutshungulwa njalo ihlaziywa, kukhangelwa, ikakhulu ukuthi umlobi wenelisile, loba uphumelele kangakanani ukuthi adalule indaba yakhe njengomlobi. Ngaveza kusifundo sangeviki ephelileyo ukuthi imibhalo yengcwethi ezilandelayo imqoka ekuzwisiseni ukuthi iyini imisebenzi yabalobi bemibhalo yokuzibumbela emphakathini yabo. Ingcwethi lezi zibalisela uChinua Achebe, uNgugi wa Thiongo, uFlora Veit Wild, u-Okot P’Bitek loTommy Matshakayile-Ndlovu. Ekubhaleni kwakhe, umlobi ukhangelelwe okulandelayo: 


1. Ukuthi afundise ngempilo, acebise, aduduze, alibazise, akhuthaze, alimukise, axwayise njalo agoqe njengomuntu olelihlo elibona lapho uzulu angeke abone khona. 


2. Indlebe zakhe kumele zibe bukhali, zizwe ngcono. Ngalokho-ke, nguye ozwa kuqala okwenzakalayo lokuzakwenzakala, akuvezele uzulu. 


3. Ungumlomo kazulu, ikakhulu lo ongela mandla okuzikhulumela lokuzimela. Umlobi ukhangelelwe ukuthi alwele amalungelo alabo abephucwa amalungelo abo. Ugoba abuye agoqe amakhosi leziphathamandla zonke nje ezingabusi kuhle. 


4. Njengembongi yezolo, umlobi kumele akhumbuze ababusi ukuthi, “Inkosi yinkosi ngabantu” lokuthi “Ubukhosi ngamazolo.” 


5. Ulobuciko lobugabazi bokuphatha udaba aphe obala ugwalo lwakhe enye indlela yokubona ngayo impilo. Imibhalo yakhe kumele iqondise inkolo zamanga, ichaye iqiniso libe sobala.


6. Ungumtshumayeli otshumayeza ababala ugwalo ukuthi bakholwe okuthile ngodaba oluphethweyo. 


7. Umlobi ukhangelelwe ukuthi abhale ngalezo indaba ezitshisayo, ezisematheni kazulu, okuncwetshiswana ngazo igwayi, kucelwana ngazo oselekede lokokhelana ngazo umlilo. Kumele abhale ngezindaba ezisegudwini, uzulu azidla ngazo, adinga impendulo ngazo. Nguye oza lempendulo, acacise njalo abalule ngazo.


8. Umlobi ulomlandu wokufundisa lokulondoloza imbali, ulimi, imikhuba, inkolo, lamasiko omphakathi. Kumele sifunde kuye indlela yokusebenzisa ulimi lokuthi kugatshazwa njani ngalo. 


9. Umsebenzi womlobi kumele ube lomutsho izolo, lamuhla, kusasa lakwelizayo.


Kusigaba esilandelayo ngizatshuka udaba lokuthi uyibumba njani indaba yakho uyivuthise ungaphanganga wamlahlela engqongweni obalayo, kodwa ngobuciko umtshiya elolukuluku (suspense) lokuthi kambe izazala nkomoni kusahluko esilandelayo.


(Umlobi nguDr Eventhough Ndlovu onguMbalisi oPhakemeyo loMkhulu kuSigaba seziNdimi zeSintu leZingwalo zeziNdaba (African Languages and Literature) e-University yeZimbabwe.)