GIYA MTHWAKAZI

Nxa imbongi yayiyabe isiphuphuma ngosinga, igiya, iseqa, ijanquka, ibetha amagama akhuthazayo avusa idlabuzane lokwenza; ayekekela amanina, alilizele, udutshulwe umpululu, obaba lamajaha batshaye ivoklokolo! Kwakumnandi kakhululu. Loba uzibalela wedwa, ake ukekele lawe uyithuze ivokloklo ngoba imbongi zethu lezi ziyasikholisisa kakhulu. Asizitshayeleni ihlombe! Nanzi zisiqumbaqumba ngolimi lwethu lukaMthwakazi oluhlabusa kangaka! Ayitshe ivokloklo lapho okhona aze ahawukele lobengabazi ubumnandi bolimi lwethu lomdabu! Bala uncinde iminwe ufunza ingqondo. Ezinye njalo inkondlo zivusa umoya wolaka lokunqanda ububi obudlangileyo. Ziyaxwayisa. Ikanti ezinye zifukamele umoya wosizi lokuhlulukelwa. Kukho konke siyafunda, siloleke, sivuke senze.
Silazo njalo imbongi zenu ezizingcwethi. Hlala phansi, ubale uzizwele. Nangu uNomathemba Moyo esenwaya ubuchopho esithi, ‘Inkomo ZikaBaba’.

AMANXIWA, NGAMANXIWA!

Lawa ngamagumb’ abadlwenguli
Bayadel’ abangaziyo
Abangazange babone imduli yomuzi wamakhosi lo Osungamanxiw’ asemile lembuya.
Ngiyafunga, ngiyagomela
Kungaphum’ insingizi la!
Imduli yaxathuka kwavela lembambo.
Yeka bethi ubukhosi ngamazolo,
Kwake kwaba kontuthu ziyathunqa,
Intuthu eb’ iphehla amanzi kagesi
Iqonge kufiphal’ ilanga emini.

Namhlanje komile okwake kwaba yiziziba,
Namhlanje ngamazibuko umuzi wamakhosi,
Uphahla lwendlunkulu luyanetha
Ngamanxiwa la, isidlidli somuzi
Namhlanje simanephunephu
Ngisifanisa lendlu kathekwane,
Imigwaqo yimlonga yagugudeka
Imigwaqo yedolobho likaMthwakazi
Yinto yangabomo le howu!

Lina nkokheli zelizwe
Lizigqaja ngani,
Umuz’ obulenkazimulo lodum’ ukhithika?
Ubhidlika lina ligoq’ izandla,
Limgwilibana liyanganxanye njengamanzi omsenya.
Lokh’ elikubiza isgodl’ akuson’ isgodlo
Lubandlululo bani lolu?
Konk’ okuligugu kuMthwakazi likucikela phansi.

Zonk’ inkomba zesizwe samaNdebele
Lifuna zinyamalale, ezenu zimi
Zikhanya njengobhaqa oluphezu kwentaba
Imiphongolo yakithi koBulawayo
Ilihluphe ngani, idleni kabani?
Yekan’ ukuba ngumahlinz’ umhlubulo wenyoka,
Lin’ elisebatsha, musan’ ukuqhulul’ amehlo
Lathula nje lahlala lanethezeka lingagqize qhakala,
Umuzi wakoBulawayo ubhidlizwa ngabantukazana.

Lani nkokheli zamany’ amazwe,
Langcin’ imilomo lamane laqhatha inkevane nje!
Sihlomuleleni, kuza igagasi lasolwandle
Lizobhidliza umuzi wamakhosi,
Suka kompunz’ idl’ emini,
Injelele yabhidlika sathi yebo sikubonile,
Sahlamba sahlala
Manje lizulela imphongolo yakontuthu njengamanqe
Sabhidlika, saphela isgodlo sakomkhulu
Ngamanxiwa lawa.
Imigwaqo lixhaphozi,
Izakhiwo zonke zimi ngoluthi,
Siyinhlekisa sihlekwa lazinyoni
Ngamanxiwa anxibeneyo axakekileyo.
Ukuthi kusedolobheni yikubhuqa nje
Lunxiwa lolu.

Martin Mlilo