Kuthuba elidlulileyo singenise indaba mayelana lamasu okuloba indatshana ngokukhangela okulandelayo; Ukuphawula Indatshana, Imibono Ngendatshana, Izibonakaliso Zendatshana kanye Lezimpawu Zendatshana.

Lamhlanje Sizakhangela uphawu olumayelana leSethingi. Isethingi luphawu olumqoka ekulotshweni kwendatshana. Abanengi bajwayele ukuthi nxa becubungula loluphawu bathi lutsho indawo lesikhathi (place and time). Lokhu sekubonakele ukuthi akunjalo impela ngoba indawo lesikhathi kungezinye impawu zesethingi. Alikho ibala lesintu elitsho lokhu ngakho abanengi babona kungcono ukuboleka elesilungu kuthiwe sethingi. Kanengi umlobi usebenzisa isethingi elenjongo. Ijwayele ukusetshenziswa ukwendlalela, ukugcizelela loba ukuchasisa udaba oluthile olufuna ukwethulwa. Kundatshana isethingi kumele ibikwe ngobuciko obuphezulu ngoba iphelelisa indikimba. Kanengi isething ilungiselela lokho okulandelayo okuzakwethulwa ngumlobi. Iyisingeniso sodaba njalo ingaba ngumlingiswa opheleleyo.

Isething yona ingagoqela okulandelayo:

  1. Indawo

Lapha kukhulunywa ngendawo kulapho izehlakalo ezenzakala khona. Kundatshana indawo ibethwa ngamafitshane; isibonelo – KuseKhezi, emzini wakoNkomo emathathakusa. Kunoveli umlobi kungenzeka athathe ikhasi lonke elokhu eselula ngendawo, aqambe umgwaqo oya kuleyondawo, amabholoho, izintaba ozidlulayo, izihlahla lezinanakazana ezikuleyo ndawo. Umlobi angabuye abike kabanzi ngomuzi, isibaya, amasimu etc.

Indawo kundatshana kumele iqatshelwe ngoba ilalokho ekumeleyo, ingumbiko ogcweleyo. Yenza obalayo ahle abone ngamehlo enhliziyo ukuthi indawo yakhona ingenjani. Ungaqamba lezizindawo uhle ubone okuthile engqondweni yakho. Isibonelo;

ESoweto – imikhukhu, ubuyanga

EMakhokhoba – ubuyanga, ubugebengu ngenxa yesixhobexhobe

Emfuleni, loba iganga, loba iqaqa – lokhu kungabika indawo enhle yezithandani kuqonyiswana

2. Isikhathi

 Isethingi iyaphawula njalo isikhathi.Lapha umbuzo ophendulwayo ngothinini?Okwenzakalayo, kwenzakala nini?Kungaba ngumyaka, ilanga, isikhathi somnyaka, isikhathi kusenzakala okuthile okwaziwa nguwonkewonke. Konke lokhu akuqanjwe kulenjongo, kugcizelela loba kumele okuthize. Eg. Ungaqamba unyaka ka2008, obalayo uhle azi okwakusenzakala ngalesisikhathi, okunjengendlala, kungelalutho ezitolo, ukukhwela kwentengo yezinto, ukuswelakala kwemali etc. Ungaqamba u1980, obalayo uhle acabange uzibuse. U1977 usikhumbuza impi yenkululeko iqala ukutshisa. U2020 sesihle simazi ngesifo esalethwa ligcikwane lekhorona. Isikhathi selanga laso singumbiko kuzehlakalo; eg. phakathi kwamabili – yisikhathi sokubi, esabathakathi. Siyesabisa.

3. Umkhathi

Isethingi ingakhomba njalo umkhathi. Umkhathi ungabikwa kuyindlela yokugcizelela injongo lodaba lomlobi. Umkhathi ulakho okumeleyo eg. izulu likhwaza, liduma, liphazima kabanzi; amakhaza, ukutshisa kwelanga kakhulu etc. Nxa umuntu ebika ngentandane angangenisa amakhaza ngoba esengezelela ukuhlulukelwa, lokuqhaqhazela, lokuba lamakhovula mhlawumbe lophepha. Umbane lokukhwaza kungaletha ububi, ulaka, ubuthakathi, ubugebengu etc.

4. Indlela Yokuphila

Isethingi ingatsho njalo indlela yokuphila (social mannerisms) eg. amasiko, izigqoko. Ogqoke isudu, ocebileyo, okhuluma ngendlela ethile, mhlwawumbe ngolimi lolu lwabatsha isilengi, kumbe olomkhaba, loba ukucikizeka komzimba, umkhuhlane, indlala etc. konke lokhu kuhle kubonise okuthile ngendlela yokuphila kuleyondawo.

5. Umumo

Isethingi ingaqamba njalo umumo okhona.Umumo udala loba ubetha imizwa ethile. eg. ukukhala kwenyoni ezithize njengesikhova kungabe kubika ubuthakathi loba okunye okubi okuhahabayo. Amavevani lamaluba kungabonisa uthando. Ukubhonga kwesilwane kuletha ukwesaba. Cabanga ngekhwelo, umkhosi, umkhulungwane.

Nanzelela-ke lokhu ukuthi, isethingi kuzindatshana imele ibe lombikothile. Akulasikhathi sokuloba into engelamsebenzi kundatshana. Ibala linye ngalinye, umzila, umutsho munye ngamunye, isigaba; konke kumele kuxoxisane lendikimba yendaba.

Asihlanganeni-ke ngesikhathi esilandelayo sikhangele uphawu olulandelayo, Ukuphothuluka Kodaba.
Lindiwe Ndlovu