VUKA MNTOMTSHA!

Ukutshikatshika yimpilo. Ayikho into enhle ekhithika ezihlahleni njengamahlamvu. Yonke into enhle, elusizo, iyaginqelwa. Ezweni lakithi, umkhonomi uyabheda. Sekuleminyaka amandastri, izibhedlela, ezokulima, emahofisini amakhulu, lezikolo ngokwazo kungekho okujuluka saluju lwenyosi. Sekuleminyaka abazali lezihlobo betshaya umpululu, kugiywe kuthatshelwa umuntu omutsha ophumelele kuzifunda zakhe ekolitshini loba enyuvesithi. Uyabe esethole isicoco sakhe esihle. Kodwa, ukuthola umsebenzi ofaneleyo kulivela kanci, ilihlo lentwala. Balutshwana abaphanga bathole imisebenzi ephathelene lalokhu abakufundeleyo, basebenze bazisize, basize lezimuli zabo. Inengi labatsha libhudula lisabhudula, imisebenzi nkwe!

Izolo bengixoxa loNomathemba, intombi yakomakhelwana ejwayele ukusivakatshela. Bengimbuza ukuthi sewatshona ngaphi ngingasamboni nje.

Noma: Ngikhona Gogo. (Ebobotheka.) Ngiyatshikatshika njengabanengi.

Gogo: Hawu, yebo-bo! Utshikatshika ungaphi-ke mzukulu wami?

 Noma: Gogo, ngabona ukuthi ngihlale nje, ngilinde impendulo zalapho engangibhale ngidinga khona imisebenzi, lalapho engafika khona ngqo bathembisa ukungiphendula, kodwa mpu – ngabona ukuthi akusoze kungisize. Ngakho ngaya kumama uNkosikazi Luphahla ngayacela ukuba kambe bangangivumela yini ngiyencedisa epulazini labo endaweni zeNyamayendlovu, bangiphe lokho abangangipha khona. Nhlanhla, bavuma. Ngumnyaka wami wesibili lo ngisebenza kubo.

Gogo: Awu, kuhle lokho Noma. Ugcinakele sibili, nanku izihlathi ziyacwazimula nje. Kanti wafundela ezokulima na? Ngangingathi wafundela …

Noma: Gogo, ngasengibone osowethu abanengi belokhu belindele ukuthola imisebenzi kumakhosi abawafundelayo, kodwa qha! Ngakhangela abazali bami abangihluphekela ngifunda, ukuthi ngibuye ngibe ngumthwalo kubo bona bekhangele abanye abanawami, ngabona ukuthi kuyabe kuyikuzinaka ngingabazweli. Ngiyafisa ukuthi ngisebenze lami ngibenzele kuhle ngibonga uthando lwabo.

Gogo: (Emquma umlomo.) Kuhle lokho Noma. Pho uphathisa ngani epulazini?

Nozi: He-e Gogo, ngathi ngicela ngangingakhethi. Ngangingelusa lenkomo lembuzi loba ngingakaze ngikwenze lokho. Gogo, balomhlambi wenkomo kunye lembuzi. Balalezi imbuzi ezilenzuzo enkulu, ezamakhanda abomvu. Ngakho bathi njengobana ngifundile, ngibagcinele amabhuku lapho okubikwa khona usuku ngosuku okwenzakalayo kuzo izifuyo; okuhle lokungekuhle. Zikhona na ezingaphilanga? Amathole lamazinyane kugcinakale kuhle na? Azalwayo? Okufayo? Yeyi, Gogo, ngangingazi ukuthi ukufuya kungumsebenzi olendlela zakho zokunakekela kuhle ukuze kube lomphumela omuhle. Ha-a, Gogo, kulomsebenzi. (Evula umakhalekhukhwini etshengisa uGogo umfanekiso ephakathi kwesibaya sembuzi egqoke ihovorosi lamajambo.)

Gogo: (Ebabaza.) Ha-a, nguwe lo Noma?

Nozi: (Ehleka.) Yimi lo Gogo! He-e, uthi ungangibona? Ngiqalisa ngangikuzonda, ngingawuthandi umnuko womquba. Kodwa khathesi angisawuzwa ngitsho Gogo. Labo abakoLuphahla bangibuka kakhulu ngemva kwamavikana loba ubaba uLuphahla elibhunu elimnyama nxa kusetshenzwa. Ingxenye yeholo lami iba lizinyane lembuzi ngemva kwenyanga ezintathu. Gogo, ake uqambe ukuthi sengilezingaki imbuzi? (Ebobotheka.) Phela kutshaya amaphahla okuzinyamazana lokhuyana. 

Gogo: He-he-e! Usungumfuyi lawe Noma?

Noma: Gogo, ngiphiwe ithokazi ngoMpalakazi. Bathe kuzakuthi kuphela umnyaka selitshaye phansi ithole. Gogo, thandaza ukuthi kube linkonyane elisikazi! AbakoLuphahla bayavuma ukuthi zifuywe lezabo ezami. 

Gogo: Uthole abantu abalomusa Nozi.

Noma: Yinhlanhla yamaSwazi Gogo qotho. Phela sengike ngathumela abazali isitshebo sembuzi yonke kabili. Njalo ngiyancedisa ukubhadalela omunye wabanawami esikolo Gogo.

Gogo: Umngane wakho elalingatshiyani, uMantombi yena ungaphi?

Noma: (Efinqa ubuso.) UMantombi ulokhu elinde ukuqhatshwa Gogo. Sengike ngamncenga ukuthi azame amacebo. Kodwa ulokhu engihleka esithi ngenza umsebenzi wobuphansi … 

Mntomtsha, impilo yikutshikatshika. Impilo yikuphikelela, ukuzimisela lokusadalala. Yikusebenza gadalala. Ungaphika ngokulinda lapho o-aplayele khona, uzalinda kokuphela utshiywe yisikhathi. Ngiyikholisile ingxoxo yami loNoma. Impilo yokutshikatshika ithi sukuma wenze mntomtsha. Akukho okuza uhlezi. Ukutshikatshika kutsho ukuthi ucine usenza yiloba lokho ongakufundelanga ngoba kumele kube lembiza yesitshwala eziko insuku zonke. Kutsho ukungcolisa izandla zakho. Kutsho ukuqala lapho ongelaqiniso lakho, kodwa uthathe amanyathelo okuqala. Labaqhatshi kanenginengi uzwa besithi bafuna abantu asebeke basebenza. Nxa usuke wasebenza, kuyabonakala ukuzimisela kwakho mntomtsha. Musa ukuhlala nje. Yibuvila lobo. Vuka mntomtsha!

Gogo Barbara Nkala