GIYA MTHWAKAZI

Lalamhla ngiliphathele imbongi ezinengi Mthwakaz’ omuhle. Zigiya ngobuciko.

Kodwa, kuqala ngifisa ukuphinda njalo esengike ngakutsho. Ngithanda ukwazisa lezizimbongi ezintsha ukuba, ngiqoqa iqoqo elitsha lezinkondlo engithemba zizaphuma ogwalweni olutsha lwezinkondlo unyaka ka2020 ungakagoqi. Zonke inkondlo engizamukelayo zizangena kuqoqo elitsha njalo inye ngayinye umniniyo uzathola isibongo esifaneleyo. Lezizinkondlo kufanele zibe ngezintsha ezingakaze zidindwe. Ezimbalwa zizangena kulesi sigcawu ukukhuthaza abanye abalogqozi oluvilaphayo. Inye ngayinye engena kulesisigcawu ihle ivune ingxenye enkulu yesibongo.

Lamhlanje zine izimbongi ezigiya kulesisigcawu. Ngezintsha lesesike sahlangana lazo. Asiziqhenyeni bo ngembongi zethu lezi eziphakamisa ulimi lwethu, ikanti njalo zisilola ukuba kesijulise imicabango ngempilo le esiyiphilayo. Hayi-bo, ukutshelwa yikuncitshwa. Ngena enkundleni uzizwele.

LIPHI ISIKO LETHU?

Liphi isiko lethu bakwethu?
Buph’ ubuntu bethu bakwethu?
Akusahlonitshwana sekuhlolelwana,
Induk’ enhl’ ibiganyulw’ ezizweni,
Lamhlanj’ iganyulw’ endleleni,
Ngoba kukhonjiselw’ engutsheni.
Umemetheka samlilo umqedazwe
Kuwe ntombi, kuwe jaha, kuwe mzali
Buyelan’ emasikweni akwethu
Buyelan’ ebuntwini bakwethu
Lizithibe lingathandi izinto,
Liziqhenye ngesiko lakwenu,
Ongaziqhenyiyo ngesiko yisiqholo.

Izalukazi zizipenda ngesibhuda,
Kuphel’ ukubamxhilibana zibe ngamaklalathikazi,
Ngob’ ubuhle bendalo buyazidaka.
Ngiyalila Mahlabezulu kazulu
Ngililela lezintombi zakithi,
Ezingaz’ ukuth’ abaz’ ubuntombi basalaphi,
Izolo ukugcin’ ubuntombi bekuyibuqhawekazi,
Lamhl’ ukugcin’ ubuntombi yibuqaba,
Intomb’ ezele kany’ ibisenyanywa,
Lamhl’ ezele kathath’ iyanconywa.
Ngililela lamajaha ajaha izinto,
Zingasekho lezintomb’ ezithob’ imizwa,
Ngob’ impilo yalamhl’ ingumjaho,
Liph’ isiko lakwethu bakwethu?

Baph’ abadala bakudala?
Abebezithiba ngendlela zakudala,
Begula imikhuhlane yokudalwa,
Beziqhenya ngempilo yakudala.

Emfeni sekuxhawulwana xhaka,
Baxhaphazele sagwadla legabha lixhwatha,
Bavez’ isilakalaka njengemtshadweni,
Bakhal’ omakhalekhukhwini,Angathi kusemkhukhwini.
Kudliwe saladi kwehliswe ngokudakayo,
Bathi ofileyo uhambe lesisu sakhe,
Singaba yisizwe esingelamasiko?
Singaba yisizwe esingahloniphi ukufa?

Lin’ elixubanis’ amasiko
Liyowaxakulula njan’ esenxiben’ okomnxeba
Olobolayo kaloboli uyalobisa
Bathi ozelintomb’ uzelinotho,
Babiza ngitsho lokudla lezigqoko,
Umkhwenyan’ ubeyingxoza esebulwa,
Lamhla lixolo uyaxexebulwa.
Isiko lilobolisel’ ubuhlobo,
Lina lilobolisel’ iholo.
Ukungen’ umfazi bekukuhle bantu,
Ubuntu bungakabi yibunja,
Lamhla umangena lomangenwa bangen’ egodini.

Ukudla kwesiNtu sokungokwabayanga
Kudliwa maqanda aqaqambis’ umzimba
Abezil’ ebantwanen’ izolo
Ngob’ enza indod’ endala inyenyel’ usane,
Usane lalo luhahabe luding’ indod’ endala.
Uph’ umcaba lesinkwa somfahla?
Abantwana sebezinyam’ ezikhukhumeleyo,
Beswel’ amandl’ okudla kwesiNtu.
Uph’ umculo lomgido wendulo

Sitshay’ ingquzu, sitshikitshe, sitshitshimbe,
Bayigand’ omas’gand’ ikatali
Iphephezel’ ithererina,
Ivumelana lekhorositina,
Kuyini isjebha levotsho?
Okubhinqikisa abatsha,
Sazalukazi zilunywa zintwala.
Bantu bakithi khumbulani isiko lakwethu.

Hleziphi Winnet Dube