Asihlanganeni njalo kuhlandla lesibili lapho engifisa ukuthi ngehlukanise umgogodla lamathambo, ngihlube indlubu ekhasini ngodaba lokuthi uyini umlandu wembongi emphakathini. Ngizagxila kabanzi ekuchazeni ukuthi kuyini okukhangelelwe kuzo ngumphakathi lalabo abacubungula imisebenzi yazo.     

  Kuviki edluleyo ngacela ukuthi kesibale imisebenzi yengcwethi ezibalisa uBekithemba Sodindwa Ncube kugwalo, Ukuhlaziya Lokucubungula Izinkondlo, uTrevor Cope kugwalo oluthi Izibongo Zulu Praise-Poems, loSibusiso Nyembezi kugwalo lwakhe Izibongo Zamakhosi engikholwa ukuthi sakwenza. Ngifisa ukuqala ekuthini ngiveze ukuthi kanti vele izolo imbongi ibilomlandu bani emphakathini wamaNdebele. 

1.       Ingcwethi lezi engibalise ngazo ngaphezulu zikubeka sobala ukuthi umqondo wokubhala ngenjongo yokuzibhalela nje awulandawo kwele-Africa. Zikuchaya sobala ukuthi imbongi ikhangelelwe ukuthi idlale indima enkulu emphakathini njengalokhu obekusenziwa zimbongi zezolo kusadliwa ngoludala. 

2.      Imbongi zezolo bezihlala esigodlweni senkosi zingamehlo, indlebe lomlomo kazulu kunye layo inkosi. Lokhu kubeka sobala ukuqakatheka kwazo endabeni zokubusa kwesizwe lasendabeni zombusazwe. 

3.      Imbongi zezolo bezingathathicele. Bezimmela iqiniso zikhuza njalo zikhalimela otshaya ibatha lezigwenxa ekuhambeni lekwenzeni. Inkosi ebilezigwenxa ekwenzeni ibikhuzwa ngenkondlo, kuchaywe obala ubugwenxa bayo. Njengomzekeliso, zipheni isikhathi lifunde izibongo zenkosi uLobhengula. Imbongi iyahlela izibongo zakhe ayebongwa ngazo. Ibubeka sobala ububi bendlela angena ngayo embusweni ukuthi waziphendlela indlela ngokubulala abegazi. Ithi komunye umugca, ‘Wena ngqungqul’ emadol’ abomvu ngokuguq’ engazini zabafowabo’. 

4.      Inhlolisiso yezibongo zamakhosi ezazihlelwa zimbongi izolo iveza sobala ukuthi imbongi ingumlomo, ililihlo lendlebe zikazulu kanye lababusi. Kuyacaca ukuthi imbongi ilomlandu wokufundisa, ukwaluleka, ukuxwayisa, ukulimukisa, ukukhuza, ukulaya, ukukhalimela, ukugoba, ukuncoma, ukukhuthaza, ukubuka, ukududuza lokugoqa. 

5.      Imbongi ibingumlondi wembali yesizwe, umdabuko waso, usendo lwaso kanye lobuyibo baso. Ibingumthapho wolwazi ngakho konke nje umuntu angafisa ukuba akwazi. 

6.      Ibe ingeqiwa lutho lokhu ingumlomo, indlebe lamehlo kazulu. 

7.      Ibe ikhulumela labo abangeke balinge bakhuze inkosi lapho isilibala ukuthi, inkosi yinkosi ngabantu, lokuthi ubukhosi ngamazolo. 

8.     Okunye okuvela sobala ekuhlolisiseni izinkondlo zezimbongi zezolo, yikuthi imbongi ibilibazisa njalo ithokozisa uzulu emibuthwaneni. 

9.      Ibe ilomlandu njalo wokufundisa ngendlela yokugabaza ngolimi lokusebenzisa ulimi ngendlela eqondileyo. 

10.  Ibe ingumthombo wolwazi ngolimi lukaMthwakazi. 

11.   Ibe ifundisa njalo ukukhuluma ngendlela eyenza lo okuqondiswe kuye inkulumo azwisise sibili, kungene kuthophela okutshiwoyo sekungene kwaguduza kwadunga yonke imizwa, abe esephetha ngokulamukela iqiniso anyathele ngolunye unyawo ngemva kwalokhu. 

Le yindaba eseduze kakhulu lenhliziyo yami, ikakhulu nxa nginanzelela ukuthi imbongi ezinengi lamuhla azisawenzi umsebenzi wazo. Sezaphenduka zaba yizikhuzamakhosi, ziwahaye kuze kube sengathi angamasoka angela zici. Sezilahlekile zasuka enyaweni lwezimbongi zezolo. Ngalokho-ke, nginxusa ukuthi kesiziphe isikhathi kule iviki, sifunde amanye amaqoqo enkondlo akhona, ikakhulu la agxile kuzehlakalo ezimqoka esadlula kuzo sibone ukuthi kukhona okungahambi kuhle.  

Asihlanganeni esigabeni esilandelayo lapho esizaxoxa khona ngamaphutha avame ukwenziwa zimbongi ekulobeni kwazo.

(Umlobi nguDr Eventhough Ndlovu ongumbalisi lomkhulu weDepartment of African Languages and Literature e-University yeZimbabwe)