UBUNTU

Zinengi kakhulu izinto ezinhle ezibukekayo lezithandekayo ngobuntu bethu esintwini sakithi. Ngifisa ukubalisa ezinye zakhona kule inkundla.

Kuqala, ubuntu bethu esintwini buthi kumele sibingelelane. Umuntu kaphonguvuka nje njengomvundla uphuma esixukwini usithi phulukundlu, angaze akwazi ukukhulumisa abanye. Kuyavukiswana ngokuthi, “Uvukile?” ekuseni. Emini kuyatshoniswana ngokuthi, “Utshona njani?” kumbe “Litshonile?” Ntambama nxa ususiya lala, awuphonguphuma nje utshiye abantu becabanga ukuba uyaphenduka. Uyavalelisa nxa ususiyalala uthi, “Lilale! Sizabonana Kusile.”

Nxa ufika emzini othile, ngesintu esilobuntu uyazibika. Emadolobheni sekumane kuqoqodwe emyango loba kutshaywe ibhera thile esangweni. Ikanti, ekadeni lalamhlanje emaphandleni, ofikayo emzini uyazibika ngokumemeza esesangweni athi, “ENdlovu!” nxa kukoNdlovu. Ofikayo usebenzisa isibongo salelokhaya ukuzibika. Omunye njalo umemeza athi, “Ekuhle!” esitsho khona ukubana ufika ngobuhle. Ophendulayo uyatsho athi, “Fikani!” loba athi, “Yebo, ngenani!” Omunye njalo ojwayele abalapha ekhaya, uzibika ngokuthi, “Singabakini!” Uzavunyelwa ukungena ngokuthi, “Yebo, ngena!” 

Empilweni yezolo, ubuntu obuhle bebungakuvumeli ukuthi abantu babingelelane bemi. Hatshi. Nxa ofikayo esengenile ekhaya ubephiwa isihlalo loba icansi loba isigogo, kuhlalwe phansi, andubana abantu babingelelane. Bekuzila ukuthi umntwana abingelele abantu abadala emi, loba ukubakhulumisa emi. Ubekhuzwa kuthiwe kungani emela abadala, loba akhuzwe ngokungabi lenhlonipho.

Kulezi insuku kuyenzeka ukuthi ufike emzini othile abantwana bakulowo muzi bangakubingeleli, babe belokhu bezedlulela nje bengani abakuboni. Imfundiso enhle ithi wonke umuntu wemzini ofikayo, uyabingelelwa, kuthiwe, “Sabona!” loba “Salibonani!” Nxa ususuka lapho obe uvakatshele khona, kuqakathekile ukuvalelisa ngokuthi, “Lisale!” loba “Sala kuhle!” loba “Salani kuhle!” Abekhaya labo bavuma ukuvaleliswa ngokuthi, “Yebo, hamba kuhle.” Nxa umuntu evalelisa emini, kuvamile ukuthi athi, “Kusemini bantu!” Nxa sekuhlwile njalo uyavalelisa ophumayo ngokuthi, “Kuhlwile bakithi!” Kwesinye isikhathi, osuka esedlile angatsho athi, “Osuthiyo kavalelisi bakithi!” Uyabe ebalisa ukuthi usekwejise kwanela, lokudla sedlile, pho angabe esafunani okunye, usehamba. Yikukhuluma nje esinwtini. Omunye osuka avalelise engathanga mnca ulutho lapho ekhaya, uzwa abekhaya sebesithi, “Awu, usuhamba lendlala yakho bantu!” Kwesinye isikhathi nxa abekhaya bengafisi ukuba uphume ungathanga mnca ulutho, bayatsho bathi, “Hatshi, isixhwatha imbiza,” loba bathi, “Sesibondwa isitshwala,” loba “Sekuphakululwa.” Zonke lezi zindlela zokucela ukuba isethekeli asingaphumi singadlanga lutho.

Sizaqhubeka njalo ngezindlela ezinhle zesintu sakithi esihle lobuntu obuhle obuncomekayo. Konke kukhomba ukuqoqeka okuhle.

Barbara Nkala