• Ukuphawulwa/Ukuchazwa komdlalo

Kuqakathekile ukuthi umlobimdlalo engakalobi ugwalo lwakhe aqale azi ukuthi umdlallo uvele uyini. Lokhu kuzakwenza ukuthi lo olobayo aphume lomdlalo olesisindo. Umdlalo uyikulingisa impilo, uyisibuko sempilo. Ngomdlalo silakho ukuma eceleni sibukele impilo njalo sibone ukuthi siphila njani. Abaqeqetshi abanengi sebephawule umdlalo ngendlela ezitshiyeneyo. Ingqungquthela ngokulotshwa kwemidlalo u-Aristotle ubona umdlalo uyikulingiswa kwesehlakalo. UMayor yena ubona umdlalo ngelihlo elitshiyeneyo kodwa kuyilihlo elibukhali njalo elenza umdlalo ucace. Ngelihlo lakhe umdlalo ngumhlobo welithiritsha ohlonyiswe  ngenyawo, ngezandla,  ngohleko, ngokumemeza, ngokunyenyeza. Nxa ekufaka ngesilungu uthi: Drama is literature equipped with legs, arms, laughs, whispers, shouts and gestures (Mayor 1990:29). Le yilithiritsha okumele idlalwe, ibonakale njalo izwakale. 

 

Kumele sazi ukuthi umdlalo kumphakathi wamaNdebele uvela kude ngakho akusinto eyeza lokulotshwayo loba labelungu. Ukulingisa bekuvele kuyimpilo yamaNdebele. Nxa abantwana bedlala amandlwane bayabe belingisa impilo. Abantwana bathatha indawo yabantu abadala babengobaba, omama, omalume, abantwana etc. Ukugiya kwamabutho lakho kuyikulingisa ngoba bebonisa izifiso zabo lendlela abazahlasela ngayo isitha. Lokhu yikho njalo obekusenziwa ngabazingeli. Imibuthano efana lokubuyisa layo ingumdlalo opheleleyo. Umdlalo wanamhlanje olotshiweyo uthathela kumdlalo wabelungu lakumdlalo womdango.  

 

  • Amabala asetshenziswayo ekulobeni  umdlalo

Ihlandla linye ngalinye lelithiritsha lulendlela oluphawulwa ngayo lolulotshwa  ngayo loba okukhulunywa ngayo. 

  1. Umlobimdlalo: njengoba nxa kuphawulwa ngamanoveli sikhuluma ngomlobi, kuthi  kunkondlo sikhulume ngomlobinkondlo, kumidlalo sikhuluma ngomlobimdlalo (dramatist). Lo ngumuntu obumba umdlalo. Umdlalo kawulotshwa uyabunjwa.
  2. Abadlali: kumdlalo akulabalingiswa kodwa kulabadlali ngoba wona awulotshelwa ukubalwa kodwa ukudlalwa ngabadlali emdangweni loba enkundleni.
  3. Ababukeli: kungela babukeli akulamdlalo. Umdlalo kumele ubonakale ubuye uzwakale. Ababukeli bayingxenye yomdlalo. Ngamafitshane labo bangabadlali.
  4. Umdlalo  wakuqala/ wesibili/ wesine: isibonelo Umdlalo wakuqala- (Act One); ugwalo lomdlalo luphawulwa ngezigaba ezibizwa ngokuthi ngumdlalo (Act). Lezizigaba zifana xathu lezahluko  zenoveli.
  5. Isigaba: umdlalo-ke wona ubuya uphawulwe ubeyizincezu ezibizwa kuthiwe yizigaba (scenes).