IZAGA

AmaNdebele ayengabantu ababefuyile okuzwayo. Inkomo zazidlana uboya. Inyama iphekwangomhluzi wenye, kukonyama kayipheli kuphela amazinyo endoda. Indoda yayiyindodangenkomo zayo. Inkomo zazingumcebo loba umnotho wamaNdebele omqoka. Zaziqakathekilekakhulu empilweni yamaNdebele okokuthi owayengelazo wayesembeswa ihlazo lobuyangangakhelane labo, bamsisele ukuze enelise ukusengela abantwana lokuthi alimise. Ekuphilenikwawo amaNdebele ayengabantu ababelobuciko obumangalisayo benanzelela indlela imfuyoyawo eziphatha ngayo, abe esesakhela incezu zenkulumo zokwakha…

Isaga Nxa abantu kuthiwa bangamathe lolimi, kuyabe kusitsho ukuthi bayathandana kakhulu. Abehlukani. Abatshiyani. Lapho obona khona oyedwa ubona lomunye. Amathe lolimi akwehlukani. Nxa ulimi lusebenza kuhle lumanzi ngamathe. Nxa lungoma lungaba ngumhwabha lungawenzi kuhle umsebenzi walo. Njalonje asikwazi ukuthi amathe angaba khona njani emlonyeni kungelalimi. Isitho esilulimi siphila lamathe. Yikho-ke abangane abangatshiyaniyo, abahlala bebonakala bebonke…

Kungabe kungasavamanga kulez’ insuku ukuzwa umuntu esebenzisa amagama athi ‘isala kutshelwa’ kumbe ‘umopho’, kodwa isaga esithi ‘Isala kutshelwa sibona ngomopho’ ngesinye sezaga ezivamileyo koMthwakazi, njalo esingaphelelwa ngumhluzi. Usizwa sisetshenziswa ngabadala, intsha hawu lasibi senjetshane. ‘Isala kutshelwa’ ngumuntu olenkani ongafuni kuqondiswa. ‘Umopho’ ligazi. Ngezinye indlela kumbe ngolimi lwanamuhla singathi ongalaleliyo ubona ngegazi. Kusitsho ukubana ongakhuzekiyo entweni…